Nấm kháng thuốc “tử thần” đang tiến hóa chóng nhanh mặt

Sự tiến triển của loài nấm C. auris kháng thuốc đang tăng tốc nhanh chóng. Làm thế nào mà một loại nấm rất nguy hiểm cho những người bị suy giảm miễn dịch lại đột nhiên xuất hiện?

Bùng phát do biến đổi khí hậu?

Mười lăm năm trước, các nhà khoa học đã phát hiện ra một loài nấm kháng thuốc chết người mới: Candida auris. Hiện nay nó được coi là một trong những loại nấm gây bệnh nguy hiểm nhất thế giới. Trong đoạn trích “Điều gì sẽ xảy ra nếu Fungi thắng?” (Nhà xuất bản Đại học Johns Hopkins, 2024), tác giả Arturo Casadevall xem xét sự phát triển của loại nấm chết người này, có thể là loại nấm đầu tiên xuất hiện do biến đổi khí hậu.

Năm 2009, các bác sĩ tại một bệnh viện ở Nhật Bản đã xuất bản một bài báo xác định một loài nấm mới mà họ tìm thấy trong ống tai ngoài của một bệnh nhân 70 tuổi. Họ gọi nó là Candida auris, với auris là từ tiếng Latin có nghĩa là tai.

Nấm C. auris vẫn là một loại nấm men ít người biết đến ở hầu hết các nơi trên hành tinh – cho đến khi nó được tìm thấy ở những bệnh nhân nhập viện ở mọi nơi trên thế giới, gần như cùng một lúc. Điều đáng chú ý là từ năm 2012 đến năm 2015, các bác sĩ ở Nam Phi, Venezuela và tiểu lục địa Ấn Độ đã đồng thời báo cáo việc điều trị cho những bệnh nhân bị bệnh nặng do nhiễm trùng C. Auris.

Rõ ràng, đây là loại nấm có khả năng kháng thuốc đáng kể. Hơn một phần ba bệnh nhân bị nhiễm C. auris xâm lấn trong máu đã chết. Ở những bệnh viện nơi bệnh nấm xâm lấn này chưa tồn tại thì giờ đây nó là nguyên nhân gây tử vong đáng kể.

Cho đến nay, C. auris hầu như vẫn kháng lại các phương pháp điều trị chống nấm mà chúng ta có sẵn.

Thông thường, các triệu chứng phổ biến là sốt, khó chịu hoặc cảm thấy không khỏe. Tại các bệnh viện nơi C. auris được xác định, nó chủ yếu lây lan ở những bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch – mặc dù khả năng lây truyền từ người sang người là một đặc điểm hiếm gặp đối với một loại nấm xâm lấn.

Một số bệnh viện đã báo cáo việc tìm thấy bào tử C. auris tồn tại trong phòng bệnh rất lâu sau khi bệnh nhân xuất viện hoặc tử vong, ngay cả sau khi các loài nấm khác đã bị loại bỏ bằng chất tẩy rửa.

Đến năm 2016, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đã đưa ra cảnh báo cho các chuyên gia chăm sóc sức khỏe và phòng thí nghiệm hãy cảnh giác với mầm bệnh mới. Đến thời điểm đó, tổng cộng 7 trường hợp C. auris kháng thuốc đã được báo cáo ở những bệnh nhân nhập viện ở 4 bang. Nấm C. auris khó xác định bằng các xét nghiệm truyền thống trong phòng thí nghiệm, vì vậy các bác sĩ được khuyến khích báo cáo bất kỳ vi khuẩn đáng ngờ nào cho CDC.

Trong vòng một thập kỷ kể từ khi được xác định, C. auris đã giết người ở 40 quốc gia trên sáu lục địa. Chỉ riêng ở Mỹ, đã có hơn 2.000 ca nhiễm trùng ở 27 tiểu bang và Quận Columbia được xác nhận vào năm 2022, còn Mississippi đã báo cáo các trường hợp đầu tiên (và tử vong) do C. auris vào đầu năm 2023.

Nấm độc nhất đối với con người

15 năm trước khi nấm này được phát hiện, Tổ chức Y tế thế giới đã cân nhắc C.auris là một trong số nấm độc nhất đối với con người. Số ca ngộ độc nấm này tăng lên hàng năm ở Mỹ, từ 44% năm 2019 lên tới 95% vào năm 2021, theo nghiên cứu của CDC Mỹ năm 2023 được công bố trên Annals of Internal Medicine.

Một xu hướng đáng lo ngại khác: Số ca nhiễm C. auris được xác định là kháng thuốc chống nấm vào năm 2021 cao hơn khoảng ba lần so với hai năm trước đó.

Làm thế nào mà một loại nấm rất nguy hiểm đối với những người bị suy giảm miễn dịch lại đột nhiên xuất hiện? Và tại sao nó lại giết người khi nó chưa bao giờ khiến người ta bị bệnh trước đây?

Sau khi phát hiện ra C. auris, các nhóm nghiên cứu đã quay lại và khám phá các mẫu nấm cũ. Họ xác định rằng loại nấm này có thể đã xuất hiện từ cuối những năm 1990 dưới một hình thức nào đó. Tất nhiên, C. auris không phải ngẫu nhiên xuất hiện trên Trái đất trong 30 năm qua. Dạng sống cổ xưa này chắc chắn đã sống trong môi trường từ rất lâu trước đó, thể hiện qua thực tế là nó đã tiến hóa thành nhiều chủng khác nhau vào thời điểm được xác định.

Shawn Lockhart, một nhà nghiên cứu của CDC, nói với JAMA vào năm 2022: ” C. auris được dự đoán lặng lẽ cùng tồn tại với con người trong ống tai – cho đến khi nó tăng âm lượng lên. Nhiệt độ cơ thể có thể đã bảo vệ chúng ta khỏi nấm từ lâu, nhưng chúng ta sẽ nhanh chóng nhận ra rằng C. auris lại khác. Không giống như hầu hết các họ hàng nấm của nó, nó có thể phát triển ở nhiệt độ cao tới 42 độ C”.

Đây là nguyên nhân khiến nó trở nên nguy hiểm đối với một số người có hệ miễn dịch yếu. Ở một mức độ nào đó, chúng đã thích nghi với nhiệt độ của động vật có vú và có thể được truyền đi một cách tương đối dễ dàng.

Trong một bài báo năm 2010, đăng trên tạp chí mBio, nhà vi trùng học Mónica García-Solache đã dự đoán rằng, mối đe dọa từ nấm như C. auris sẽ xuất hiện. Sự nóng lên toàn cầu có thể có tác động đáng kể đến quần thể nấm.

Con người và nấm có gần 50% ADN giống nhau. Trong một thế giới ngày càng nóng hơn, ẩm ướt hơn, nấm có thể đang tìm ra những cách mới để phát triển, tạo ra nguy cơ bùng phát toàn cầu mà không có vắc xin và có rất ít loại thuốc chữa trị.